W dobie kryzysu ekonomicznego przestępczość gospodarcza niewątpliwe stanowi zjawisko o tendencji stale rosnącej. W poprzedniej publikacji z tej serii poruszyliśmy kwestię przestępstw dotyczących niezaspokajania wierzycieli określonych w art. 300 kk. Niniejszy artykuł będzie natomiast odnosił się do przestępstw gospodarczych stypizowanych w kolejnym, 301 artykule kodeksu karnego.
Przestępstwo wytransferowania majątku przez dłużnika z art. 301 § 1 kodeksu karnego
Na wstępie warto zauważyć, że sprzeniewierzenie aktywów przez podmioty gospodarcze jest obecnie najczęściej występującym przestępstwem o charakterze gospodarczym. Jednym ze sposobów takiego sprzeniewierzenia jest wytransferowanie przez dłużnika majątku na nowy podmiot gospodarczy, zaś regulacja z art. 301 § 1 kk ma za zadanie ochronę wierzycieli w tym zakresie.
Wskutek przeniesienia części bądź całości aktywów na nowo utworzony podmiot, przy jednoczesnym pozostawieniu w poprzedniej jednostce gospodarczej jedynie długów i składników majątku wcześniej obciążonych, zaspokojenie wierzycieli częstokroć zostaje skutecznie udaremnione. Przestępcze zachowanie tego typu jest jednym z najczęściej spotykanych sposobów na udaremnienie zaspokojenia dotychczasowych wierzycieli przy zamiarze dalszego prowadzenia działalności gospodarczej w formie nowego podmiotu.
Warto zwrócić uwagę, iż przepis art 301 § 1 kk określa podmiot sprawczy jako tego, kto „będąc dłużnikiem” podejmuje określone działania. Unormowanie tego rodzaju rozszerza katalog podmiotów, które mogą popełnić dane przestępstwo gospodarcze – prócz dłużnika „osobistego” sprawcą może być bowiem również poręczyciel, gwarant czy też np. poręczyciel wekslowy.
Natomiast przez „jednostkę gospodarczą”, na którą przeniesiony zostaje dotychczasowy majątek dłużnika, należy rozumieć nowy podmiot, który z założenia ma zostać wykorzystany do prowadzenia działalności gospodarczej. Rzeczywiste prowadzenie takiej działalności nie jest jednak warunkiem koniecznym, by zastosować omawiany przepis. Warto przy tym zwrócić uwagę że karalne jest przeniesienie składników majątku na „nową jednostkę gospodarczą” – działania polegające na „przejęciu” istniejącej już jednostki nie będą zatem objęte zakresem art. 301 § 1 kk.
Na koniec warto wspomnieć, że z punktu widzenia realizacji znamion czynu z art. 301 § 1 kk do pociągnięcia do odpowiedzialności karnej wystarczające jest przeniesienie takiej ilości składników majątkowych, by co najmniej ograniczyć zaspokojenie wierzycieli – nie jest konieczne całkowite udaremnienie zaspokojenia.
Przestępstwo bankructwa dłużników z art. 301 § 2 i 3 kodeksu karnego
Innego rodzaju przestępstwa gospodarcze na szkodę wierzycieli określone są w art. 301 § 2 i 301 § 3 kk. Podmiotem sprawczym powyższych przestępstw jest „dłużnik mający kilku wierzycieli”, przez co należy rozumieć dłużnika posiadającego ich przynajmniej trzech.
W przypadku przestępstwa umyślnego bankructwa (art. 301 § 2 kk), jak i przestępstwa lekkomyślnego bankructwa (art. 301 § 3 kk) podmiotem sprawczym jest ten, kto „będąc dłużnikiem” podejmuje określone w powyższych przepisach działania. Podobnie zatem jak w art. 301 § 1 kk, sprawcą może być nie tylko sam dłużnik, ale również gwarant czy poręczyciel długu.
Karalne zachowanie dłużnika w art. 301 § 2 kk stanowi doprowadzenie do swojej niewypłacalności lub upadłości. Następuje to już w chwili urzeczywistnienia przesłanek ogłoszenia upadłości w świetle ustawy prawo upadłościowe i naprawcze. Nie jest zatem konieczne ogłoszenie upadłości danego dłużnika przez sąd. Warto przy tym zauważyć, że znamię „doprowadzania do niewypłacalności lub upadłości” jest pojęciem dość pojemnym. Pod działanie to można zakwalifikować wiele zachowań dłużnika, m.in. trwonienie majątku umożliwiającego zaspokojenie, zawieranie transakcji prowadzących do bezzasadnego uszczuplenia majątku czy zaciąganie zobowiązań sprzecznych z zasadami prawidłowej gospodarki.
W świetle przepisu art. 301 § 2 kk, normującego przestępstwo umyślnego bankructwa, pojęcie wierzyciela należy utożsamiać z każdym podmiotem uprawnionym do zaspokojenia z masy upadłości, również podmiotem zagranicznym, czy też takim, który wcale nie dokonał zgłoszenia wierzytelności do masy.
Dodatkowo warto zwrócić uwagę, iż przestępstwo umyślnego bankructwa z art. 301 § 2 kk można popełnić również przez zaniechanie. Zaniedbanie przez dłużnika ochrony swojego majątku może polegać przykładowo na nieściąganiu wymagalnych należności. W takiej sytuacji – przy zachowaniu pozostałych przesłanek – wystarczy że dłużnik będzie godził się na to, że poprzez swoje zaniechanie uszczupli posiadany majątek, a co za tym idzie – zmniejszy możliwość zaspokojenia przez wierzycieli.
Co ciekawe, przestępstwo lekkomyślnego bankructwa z art. 301 § 3 kodeksu karnego jest jedynym przykładem nieumyślnego przestępstwa na szkodę wierzycieli. Przepis ten zawiera przykładowy katalog lekkomyślnych działań dłużnika, wskutek których doprowadza on do swojej niewypłacalności lub upadłości. W unormowaniu tym wierzyciele znajdą zatem ochronę przed skutkami ryzykownych działań dłużników, prowadzących częstokroć działalność gospodarczą w sposób nazbyt ryzykowny i nieprzemyślany.
Agnieszka Hervy Kancelaria Prawna ARKANA
