Inaczej niż w kodeksie spółek handlowych ani ustawa prawo o stowarzyszeniach ani ustawa o fundacjach nie zawierają przepisów przewidujących subsydiarną odpowiedzialność członków zarządu za zobowiązania stowarzyszeń i fundacji.

Nie oznacza to jednak, że członkowie zarządu są wolni od jakiejkolwiek odpowiedzialności wobec wierzycieli w przypadku niewypłacalności stowarzyszenia lub fundacji. Każdy członek zarządu ponosi bowiem odpowiedzialność za zaległości podatkowe kierowanej przez niego jednostki. Ponadto, jeżeli stowarzyszenie lub fundacja obok działalności statutowej prowadzi także działalność gospodarczą, wówczas członkowie zarządu odpowiadają również za szkody poniesione przez wierzycieli wskutek niezłożenia w ustawowym terminie wniosku o ogłoszenie upadłości niewypłacalnego stowarzyszenia lub fundacji.

Odpowiedzialność zarządu za zaległości podatkowe stowarzyszenia lub fundacji

Zgodnie z art. 116 oraz 116a ordynacji podatkowej, jeżeli egzekucja z majątku stowarzyszenia lub fundacji okaże się w całości lub części bezskuteczna, wówczas każdy członek zarządu ponosi całym swoim majątkiem solidarną odpowiedzialność za zaległości podatkowe kierowanej przez niego osoby prawnej.

Członek zarządu może uwolnić się od osobistej odpowiedzialności za zaległości podatkowe tylko wtedy, jeżeli wskaże mienie stowarzyszenia lub fundacji, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości podatkowych w znacznej części.

Ponadto, jeżeli stowarzyszenie lub fundacja prowadzą działalność gospodarczą, wówczas członek zarządu może uwolnić się od odpowiedzialności także poprzez wykazanie, że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości albo że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło bez jego winy.

W pozostałych sytuacjach członek zarządu stowarzyszenia lub fundacji nie może uchronić się od osobistej odpowiedzialności za zaległości podatkowe kierowanej przez niego jednostki.

Odpowiedzialność zarządu stowarzyszeń lub fundacji prowadzących działalność gospodarczą

W przypadku zobowiązań innych niż zaległości podatkowe, członkowie zarządu nie ponoszą osobistej odpowiedzialności za wierzytelności zaciągnięte przez stowarzyszenia lub fundacje.

W przypadku gdy zarządzane przez nich stowarzyszenie lub fundacja prowadzi działalność gospodarczą, wówczas członkowie zarządu odpowiadają jednak za szkodę powstałą wskutek niezłożenia wniosku o ogłoszenie upadłości w terminie dwóch tygodni od dnia, w którym jednostka stała się niewypłacalna.

Opierając się na art. 21 § 3 ustawy prawo upadłościowe i naprawcze, wierzyciele stowarzyszeń i fundacji mogą zatem dochodzić od członków zarządu zapłaty odpowiedniego odszkodowania.

Należy jednak pamiętać, iż członkowie zarządu nie ponoszą odpowiedzialności za pokrycie niepodatkowych zobowiązań stowarzyszenia lub fundacji prowadzących działalność gospodarczą, lecz są jedynie zobowiązani do naprawienia ewentualnej szkody powstałej wskutek niezłożenia w terminie wniosku o ogłoszenie upadłości jednostki.

Jeżeli zatem złożenie w terminie wniosku o ogłoszenie upadłości nie wpłynęłoby na wyższe zaspokojenie wierzycieli, wówczas członkowie zarządu nie będą zobowiązani do spłacania wierzytelności stowarzyszenia lub fundacji z majątków osobistych.

Warto wiedzieć też, że obowiązek udowodnienia powstania szkody wskutek niezłożenia wniosku o upadłość w terminie, jak również wykazanie jej wysokości, spoczywa na wierzycielu, co sprawia, iż uzyskanie odszkodowania od członka zarządu bywa zadaniem niełatwym.

Stowarzyszenia i fundacje nieprowadzące działalności gospodarczej

Stowarzyszenia oraz fundacje nieprowadzące działalności gospodarczej nie posiadają zdolności upadłościowej, wobec czego członkowie ich zarządów nie ponoszą odpowiedzialności wobec wierzycieli za szkodą powstałą na skutek niezłożenia wniosku o ogłoszenie upadłości.

Należy jednak być bardzo ostrożnym przy dokonywaniu oceny, czy dane stowarzyszenie lub fundacja prowadzą działalność gospodarczą. Członkowie zarządu będą bowiem odpowiadać za szkodę powstałą wskutek niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości także wówczas, gdy prowadzone przez nich stowarzyszenie lub fundacja, pomimo iż nie znajduje się w rejestrze przedsiębiorców, w rzeczywistości prowadzi działalność, która spełnia cechy działalności gospodarczej.

Podsumowanie

Każdy członek zarządu stowarzyszenia lub fundacji odpowiada całym majątkiem za zaległości podatkowe kierowanej przez niego osoby prawnej, chyba że wskaże mienie stowarzyszenia lub fundacji, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości podatkowych w znacznej części albo wykaże, że we właściwym czasie złożono wniosek o ogłoszenie upadłości lub że nie złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło bez jego winy.

Ponadto członkowie zarządu stowarzyszeń lub fundacji faktycznie prowadzących działalność gospodarczą odpowiadają za szkodę poniesioną przez wierzycieli wskutek niezłożenia w terminie wniosku o ogłoszenie upadłości niewypłacalnego stowarzyszenia lub fundacji.

Tomasz Lewandowicz
Kancelaria Prawna ARKANA