W niektórych przypadkach wierzyciel może prowadzić egzekucję z majątku wspólnego małżonków nawet gdy zobowiązanie małżonka zostało zaciągnięte bez zgody drugiego z nich.
Zgodnie z art. 787 kodeksu postępowania cywilnego, nadanie tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika jest możliwe pod warunkiem wykazania przez wierzyciela dokumentem urzędowym lub prywatnym, że dana wierzytelność powstała z czynności prawnej dokonanej za zgodą małżonka. Wówczas możliwe jest prowadzenie egzekucji z majątku wspólnego małżonków, w sytuacji gdy zobowiązanie zaciągnął jeden z nich. Zatem dłużnicy, którzy zaciągnęli zobowiązanie bez zgody małżonka, nie muszą się obawiać, że wierzyciel uzyska możliwość prowadzenia egzekucji z ich majątku wspólnego. Natomiast wierzyciele w przypadku bezskuteczności egzekucji z majątku osobistego dłużnika często nie będą mieli innych możliwości zaspokojenia swojego długu. Co więcej, Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 18 marca 2011 roku (III CZP 117/2010) stwierdził, że z dokumentu, z którego korzysta wierzyciel w celu uzyskania klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika musi wynikać wprost, iż małżonek wyraził zgodę na zaciągnięcie danego zobowiązania - nie można stosować w tej sytuacji domniemania zgody.
Jednak nie zawsze wyrażenie zgody przez małżonka będzie potrzebne wierzycielowi. Inaczej sytuacja przedstawia się jeśli w skład majątku wspólnego wchodzi przedsiębiorstwo. Wówczas, jeśli wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa, sąd nada klauzulę wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika z ograniczeniem jego odpowiedzialności do przedsiębiorstwa wchodzącego w skład majątku wspólnego małżonków. Oznacza to, że wierzyciel będzie mógł prowadzić egzekucję z przedsiębiorstwa należącego do majątku wspólnego nawet jeśli dane zobowiązanie powstało bez zgody drugiego małżonka. W tym przypadku wierzyciel musi tylko wykazać dokumentem urzędowym lub prywatnym, że dana wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa.
Drugim przypadkiem, w którym wierzyciel może uzyskać klauzulę wykonalności przeciwko małżonkowi, który nie wyraził zgody na zaciągnięcie zobowiązania przez drugiego małżonka jest egzekucja prowadzona przeciwko dłużnikowi, którego zobowiązanie powstało przed dniem 20 stycznia 2005 roku. Zgodnie z art. 787 § 1 kpc w brzmieniu obowiązującym do 19 stycznia 2005 roku, tytułowi egzekucyjnemu, wydanemu przeciwko osobie pozostającej w związku małżeńskim, sąd nada klauzulę wykonalności także przeciwko jej małżonkowi, z ograniczeniem jednak jego odpowiedzialności do majątku objętego wspólnością majątkową. Zatem w poprzednim brzmieniu przepisu wystarczającą przesłanką uzyskania klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika, a co za tym idzie prowadzenia egzekucji z majątku wspólnego małżonków, było istnienie wspólności majątkowej między dłużnikiem a jego małżonkiem. Nie było wówczas konieczności udowodnienia, że zobowiązanie zaciągnięto za zgodą małżonka.
Przepis ten został zmieniony ustawą z 17 czerwca 2004 roku o zmianie ustawy - Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw, która weszła w życie 20 stycznia 2005 roku i od tego dnia obowiązuje przepis w obecnym brzmieniu, który dla nadania klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika wymaga wykazania jego zgody. Jednak jeśli mamy do czynienia ze zobowiązaniem zaciągniętym przed 20 stycznia 2005 roku, to zastosowanie będą miały przepisy "stare", nawet wówczas gdy wierzyciel chce uzyskać klauzulę na małżonka dłużnika w obecnym stanie prawnym. Na takim stanowisku wyraźnie stanął Sąd Najwyższy, stwierdzając w uchwale z dnia 17 września 2008 roku (III CZP 77/2008), że jeżeli zobowiązanie dłużnika pozostającego w ustroju ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej powstało przed wejściem w życie ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw, do postępowania o nadanie klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika stosuje się przepisy kodeksu postępowania cywilnego w brzmieniu sprzed tej nowelizacji.
Zatem, jak widać, istnieją przypadki, w których wierzyciel ma możliwość egzekwowania swojej należności z majątku wspólnego dłużnika i jego małżonka nawet bez wykazania, że wierzytelność powstała za zgodą tego małżonka. Jednak w przeważającej ilości przypadków taka zgoda będzie konieczna dla uzyskania klauzuli wykonalności również przeciwko małżonkowi dłużnika. Dlatego, aby zwiększyć szanse na powodzenie ewentualnej egzekucji, warto przed dokonaniem transakcji uzyskać jednoznaczną, pisemną zgodę małżonka kontrahenta na zaciągnięcie przez niego zobowiązania.
Magdalena Aksamit Kancelaria Prawna ARKANA
