W przypadku kontroli Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w spółkach z o.o. jedną z najczęściej podważanych przez Inspektorów Kontroli ZUS kwestii jest zatrudnianie przez spółkę jej jedynego wspólnika na podstawie umowy o pracę. W znacznej części przypadków uwagi Inspektorów są uzasadnione merytorycznie, z uwagi na fakt, iż stosunek pomiędzy spółką, a pracującym w niej wspólnikiem nie spełnia cech charakterystycznych dla stosunku pracy. Nie jest to jednak regułą. Istnieją bowiem sytuacje, w których jedyny udziałowiec może wykonywać pracę na rzecz swojej spółki w ramach stosunku pracy.
Zainteresowanie organów kontroli Zakładu Ubezpieczeń Społecznych formą świadczenia pracy przez jedynych wspólników na rzecz należącej do nich spółek z o.o. wynika z odmiennego sposobu odprowadzania składek na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne od wynagrodzenia z tytułu umowy o pracę oraz z tytułu dochodu osiąganego jako wspólnik jednoosobowej spółki z o.o. Zgodnie bowiem z art. 8 ust. 6 pkt. 4 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych wspólnika jednoosobowej spółki z o.o. oraz wspólników spółki jawnej, komandytowej lub partnerskiej uważa się za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność. Osoby takie powinny zatem, jak każdy inny przedsiębiorca, samodzielnie odprowadzać składki na ubezpieczenie społeczne lub zdrowotne.
Mając na uwadze powyższe rozbieżności dotyczące sposobu uiszczenia składek organy kontroli ZUS często kwestionują skuteczność umów o pracę zawieranych pomiędzy spółkami z o.o. a ich jedynymi wspólnikami. Podstawą pozwalającą na podważanie takich umów są orzeczenia Sądu Najwyższego, wskazujące, iż stosunek pomiędzy jedynym udziałowcem a należącą do niego spółką z o.o. nie może być uważany za stosunek pracowniczy, z uwagi na niespełnianie podstawowej cechy stosunku pracy jaką jest podporządkowanie pracownika pracodawcy (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 października 2004 r. I PK 488/2003, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 września 2004 r. I PK 659/2003, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 kwietnia 2010 r. II UK 357/2009 oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 marca 2008 r. II UK 155/2007). Pierwsze trzy spośród przywołanych powyżej wyroków wydane zostały w stanach faktycznych, w których jedyny właściciel spółki pełnił jednocześnie funkcję jedynego członka zarządu spółki. Czwarty wyrok zapadł natomiast w sprawie, w której jedyny udziałowiec formalnie nie należał do zarządu spółki (jedynym członkiem zarządu był małżonek udziałowca), lecz był zatrudniony na stanowisku dyrektora handlowego, a charakter jego obowiązków pracowniczych w istocie stanowił zarząd spółką. Wszystkie powyższe orzeczenia zapadły zatem w sprawach, w których funkcja właścicielska oraz funkcja zarządcza w spółce należała do jednej osoby, wobec czego brak było podstaw do uznania istnienia stosunku pracy z uwagi na brak podporządkowania.
W świetle powyższych orzeczeń można zatem wysunąć tezę, iż świadczenie pracy przez jedynego wspólnika na rzecz należącej do niego spółki mogłoby być dopuszczalne, pod warunkiem, że wspólnik nie pełniłby w spółce zadań zarządczych. Aby mógł powstać stosunek pracy pomiędzy spółką a wspólnikiem prowadzenie spraw spółki powinno zatem zostać powierzone innej osobie - najemnemu menedżerowi, któremu wspólnik, jako pracownik wykonawczy byłby w pracy podporządkowany. Przykładowo, jedyny wspólnik spółki z o.o. mógłby być zatrudniony w należącej do niego spółce na podstawie umowy o pracę jako kierowca i wykonywać zadania zlecone mu przez zarząd spółki lub innego bezpośrednio niego przełożonego. Przyznać wprawdzie należy, iż wykonywanie pracy w takim modelu może rodzić pewne wątpliwości, z uwagi na brak charakterystycznej cechy stosunku pracy, jaką jest wykonywanie pracy na ryzyko pracodawcy. Dopuszczalność takiej formy zatrudnienia jedynego wspólnika została jednak potwierdzona w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 12 maja 2000 r. II UKN 546/99 oraz w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 28 lutego 2001 r. II UKN 224/2000, a także w interpretacji podatkowej Drugiego Mazowieckiego Urzędu Skarbowego w Warszawie z dnia 31 maja 2004 roku nr US 72/ROP1/423/440/04/PS, wobec czego brak jest podstaw do jej odrzucania.
Na zakończenie zaznaczyć należy, iż z uwagi na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 sierpnia 2011 r. I UK 8/2011 analogiczne zasady powinny naleźć zastosowanie również w przypadku wspólników spółek z o.o. posiadających niemal wszystkie udziały w spółce, (np. 99% udziałów.)
Tomasz Lewandowicz Kancelaria Prawna ARKANA
