Wielu przedsiębiorców spotyka się z problemami związanymi z regulowaniem płatności przez swoich kontrahentów. W związku z tym warto jeszcze przed nawiązaniem współpracy odpowiednio zabezpieczyć swoje interesy. Dlatego w takim momencie należy rozważyć wykorzystanie różnego rodzaju instrumentów prawnych, które mogą pozwolić nam w przyszłości zaspokoić swoje roszczenia bądź ułatwić sądowe dochodzenie  niezapłaconych należności. Umiejętne ich wykorzystanie może zaoszczędzić nam w przyszłości wielu problemów, związanych z wykonaniem umowy przez drugą stronę.

W pierwszej kolejności przed nawiązaniem współpracy warto sprawdzić czy kontrahent nie widnieje w żadnym rejestrze dłużników lub na tzw. giełdach długów. Jeżeli coś takiego ma miejsce powinniśmy bardzo poważnie zastanowić się czy warto podjąć się współpracy, ponieważ możemy ryzykować późniejszy brak terminowej zapłaty, a nawet to, że wykonamy darmową usługę lub dostawę z uwagi na niewypłacalność dłużnika. Niekiedy już na tym etapie dobrze jest zlecić kancelarii prawnej bądź firmie windykacyjnej analizę wypłacalności potencjalnego kontrahenta, a także ewentualnych możliwych do zastosowania form zabezpieczenia. Rozważania odnośnie form zabezpieczenia umowy należy zawsze konfrontować z charakterystyką zawieranej umowy, a także majątkiem kontrahenta, którym mógłby on ewentualnie odpowiadać.

Pierwszym rodzajem zabezpieczeń, które warto stosować głównie przy kontraktach na wysokie kwoty są tzw. zabezpieczenia rzeczowe takie jak hipoteka bądź zastaw. Różnica między hipoteką, a zastawem polega na tym, że zastawem może obciążać tylko rzecz ruchomą, a hipoteka może być ustanowiona jedynie na nieruchomości. Obciążenie nieruchomości hipoteką dokonuje się w umowie zawartej w formie aktu notarialnego, oraz przez odpowiedni wpis w księdze wieczystej. Natomiast zastaw jest ustanawiany przez zawarcie odpowiedniej umowy między stronami. Przed ustanowienie hipoteki bądź zastawu należy dokładnie sprawdzić wartość nieruchomości bądź rzeczy ruchomej mającej być przedmiotem zabezpieczenia, aby jej wartość pozwalała zaspokoić ewentualne wierzytelności. Atutem powyższych zabezpieczeń jest możliwość zaspokojenia się w pierwszej kolejności z przedmiotu zabezpieczenia nawet w przypadku gdyby pojawili się inni wierzyciele. Podobną metodą zabezpieczenia wierzytelności może być również tzw. przewłaszczenie na zabezpieczenie. Jest to umowa o przeniesienie na nas własności określonej rzeczy kontrahenta (przykładowo samochodu bądź maszyny przemysłowej) z zastrzeżeniem, że w przypadku, gdy należności będą terminowo regulowane, względnie po rozwiązaniu umowy o współpracy, przeniesienie własności traci moc i partner stanie się z powrotem właścicielem rzeczy. 

Kolejną formą zabezpieczenia może być gwarancja bankowa lub ubezpieczeniowa. Gwarancje te są zobowiązaniem banku bądź ubezpieczyciela do zapłaty określonej kwoty na wypadek ziszczenia się warunku wskazanego w gwarancji. Jest to bardzo efektywna forma zabezpieczenia z racji tego, że rolę gwaranta przyjmuje w tym przypadku jedna z powyższych instytucji finansowych. Niestety jej ustanowienie wiąże się z koniecznością spełnienia określonych przez gwaranta warunków, a także z zapłatą z tego tytułu prowizji, co może zniechęcić strony umowy do jej ustanowienia.

Obecnie w obrocie gospodarczym często stosowanym zabezpieczeniem wykonania umowy jest weksel in blanco. W przeciwieństwie do wskazanych powyżej instrumentów prawnych weksel nie powoduje, że będziemy mogli zaspokoić się z określonego majątku dłużnika, ale znacząco  uprości postępowanie sądowe. Korzyści jakie wynikają ze stosowania weksli w obrocie gospodarczym polegają na możliwości skorzystania z postępowania nakazowego, które to postępowanie odbywa się przed sądem bez udziału stron, na posiedzeniu niejawnym. W jego wyniku sąd wydaje nakaz zapłaty, który stanowi jednocześnie tytuł zabezpieczenia. Istotne jest również, to że nakaz zapłaty wydany na podstawie weksla staje się natychmiast wykonalny po upływie terminu do zaspokojenia roszczenia. Powoduje to, że po nadaniu mu klauzuli wykonalności nadaje się do egzekucji, a co za tym idzie może się ona toczyć nawet jeżeli pozwany wniósł zarzuty od nakazu. W przypadku zastosowania weksla jako zabezpieczenia wykonania roszczenia dobrze jest rozszerzyć krąg osób, które będą odpowiadały na jego podstawie poprzez zastosowanie poręczenia wekslowego czyli poprzez tzw. awal.  Jeżeli zawieramy umowę ze spółką z o.o. mogą to być wspólnicy bądź zarząd spółki, a gdy kontrahent prowadzi jednoosobową działalność gospodarczą jego współmałżonek.

Jako formę zabezpieczenia spłaty wierzytelności można również potraktować akt notarialny z oświadczeniem o dobrowolnym poddaniu się egzekucji przez kontrahenta w przypadku nie wywiązania się ze swojego zobowiązania. Nie jest to do końca zabezpieczenie wierzytelności, a powyższy dokument umożliwi nam jedynie szybsze wszczęcie postępowania egzekucyjnego. Jest tak ponieważ w takim przypadku nie będzie konieczne prowadzenie postępowania sądowego, a wystarczy wyłącznie nadanie przez sąd klauzuli wykonalności na powyższy akt żeby skierować do komornika już tylko wniosek o wszczęcie egzekucji.

Przedstawione powyżej przykładowe instrumenty prawne mogą być bardzo skuteczne w ewentualnym zabezpieczeniu się przed nierzetelnym bądź nieuczciwym kontrahentem. Oczywiście nie jest to pełny katalog i istnieje jeszcze wiele innych sposobów ochrony swoich interesów, które należy zawsze dopasować do konkretnej sytuacji.

Marcin Kamiński                                                                                                                                                              Kancelaria Prawna ARKANA

Artykuł dostępny w dziale Media o nas