Arkana Gdynia - Warszawa - Suwałki

Porady

Lubimy dzielić się wiedzą popartą długoletnią praktyką.

Wróć

Udaremnianie zaspokojenia wierzycieli w obrocie gospodarczym

Dążenie do pomnażania dóbr materialnych bezsprzecznie stanowi podstawowy cel uczestników obrotu gospodarczego. Cecha ta, odróżniająca sferę gospodarczą od innych obszarów działalności, niesie za sobą szczególne ryzyko występowania zachowań godzących w uczciwą konkurencję, dobre obyczaje czy słuszne interesy podmiotów występujących w obrocie.

Podwyższone niebezpieczeństwo wystąpienia tego typu naruszeń determinuje potrzebę wzmożonej ochrony sfery obrotu gospodarczego ze strony przepisów prawa.

Przestępczość gospodarcza co do zasady pozbawiona jest elementu przemocy, zazwyczaj generuje natomiast poważne straty, zarówno materialne jak i niematerialne. Straty finansowe po stronie wierzycieli to jednak nie jedyne następstwa przestępczych zachowań, które przecież częstokroć kończą się upadkami przedsiębiorstw czy likwidacją miejsc pracy.

Dlatego też kwestia ochrony wierzycieli w związku z niewypłacalnością dłużników leży w zakresie zainteresowań nie tylko przepisów prawa cywilnego i handlowego, ale również prawa karnego. Przepisy prawnokarne, charakteryzujące się szczególnym rodzajem sankcji, stanowią subsydiarne źródło ochrony dla pokrzywdzonych uczestników obrotu gospodarczego. Grupę przestępstw gospodarczych, jakie mogą zostać popełnione przez nieuczciwych dłużników wyznaczają artykuły 300 do 302 kodeksu karnego. Niniejsza publikacja dotyczyć będzie przestępstwa niezespojenia wierzyciela, stypizowanego w art 300 § 1 i 2 kodeksu karnego.

Przestępstwo niezaspokojenia wierzyciela z art. 300 kodeksu karnego

Przepis art. 300 § 1 kodeksu karnego udziela ochrony prawnej wierzycielowi, którego zaspokojenie zostaje udaremnione lub uszczuplone wskutek działań podejmowanych przez dłużnika. Chcąc uzyskać ochronę na podstawie tego przepisu wierzyciel powinien dokonać oceny następujących okoliczności:

1)      Czy dłużnik znajduje się w stanie grożącej mu niewypłacalności lub upadłości?

2)      Czy dłużnik znajdując się w tym stanie usuwa, ukrywa, zbywa, darowuje, rzeczywiście lub pozornie obciąża albo uszkadza składniki swojego majątku?

3)      Czy działania te powodują udaremnienie lub uszczuplenie zaspokojenia?

Znajdowanie się dłużnika w stanie grożącej mu niewypłacalności lub upadłości warunkuje jego odpowiedzialność karną za działania wskazane w punkcie 2 powyżej. Oznacza to, iż dopóki dłużnikowi nie grozi niewypłacalność lub upadłość, wskazane w art. 300 § 1 kk czynności szkodzące wierzycielowi nie są penalizowane. W takim przypadku wierzyciel może natomiast skorzystać z środków przewidzianych przez prawo cywilne, na przykład z powództwa pauliańskiego (art. 527 kodeksu cywilnego).

Kwestia stanu niewypłacalności i upadłości dłużnika

Jeżeli w majątku dłużnika brak jest wystarczającej ilości składników podlegających zajęciu na podstawie obowiązujących przepisów prawa, można go uznać za niewypłacalnego. Wierzyciel powinien brać pod uwagę realny stan majątku dłużnika, oceniając możliwości rzeczywistego zaspokojenia z posiadanych przez dłużnika składników majątkowych. Jeżeli stan majątku dłużnika nie pozwala na pokrycie wymagalnych zobowiązań, należy uznać, iż znajduje się on w stanie niewypłacalności. Warto zwrócić uwagę, iż wierzyciel nie musi wszczynać postępowania egzekucyjnego przeciwko danemu wierzycielowi aby udowodnić jego niewypłacalność. Fakt ten wierzyciel może bowiem udowadniać za pomocą wszelkich dostępnych dowodów (wyrok SA w Warszawie z 6.12.1996 r., I Acr 853/96).

Wynikiem niewypłacalności jest upadłość, którą stwierdza sąd upadłościowy. Należy pamiętać, iż upadłość jest pojęciem prawnym, a związane z nią kwestie reguluje ustawa Prawo upadłościowe i naprawcze. Ogłoszenie upadłości może nastąpić na wniosek zarówno dłużnika, jak i jego wierzyciela.

Warto podkreślić, iż art. 300 § 1 kodeksu karnego wskazuje na pojęcie „grożącej niewypłacalności lub upadłości”. O groźbie możemy mówić przy obiektywnie realnym i uzasadnionym prawdopodobieństwie wystąpienia sytuacji, w której będzie można stwierdzić wystąpienie niewypłacalności bądź upadłości danego dłużnika.

Czynności sprawcze dłużnika

Wskazywane w omawianym przepisie czynności podejmowane przez dłużnika ze szkodą dla jego wierzycieli, obejmują czynności dotyczące jedynie jego aktywów. Najczęściej dochodzić będzie do realizacji tych czynności względem praw rzeczowych (własności nieruchomości i ruchomości, ograniczonych praw rzeczowych), praw obligacyjnych czy spadkowych. Działania dłużnika mogą również odnosić się do jego majątkowych praw autorskich, wynalazczych, praw do znaków towarowych, firmy przedsiębiorstwa itp.

Przepis art. 300 § 1 kodeksu karnego wymienia kilka alternatywnych zachowań sprawcy co do posiadanego majątku, takich jak usuwanie, ukrywanie, zbywanie, niszczenie lub pozorne obciążenie jego składników. Działania te, jak już wspominano powyżej, muszą skutkować udaremnieniem lub uszczupleniem zaspokojenia wierzyciela.

W § 2 omawianego artykułu penalizowane są analogiczne działania dłużnika, jednak w tym przypadku dodatkowo muszą one zostać podjęte wobec mienia zajętego lub zagrożonego zajęciem w celu udaremnienia wykonania orzeczenia sądu lub innego organu państwowego. W tych samych warunkach karze podlega usuwanie znaków dokonanego zajęcia.

Lista przestępczych działań dłużnika uwidocznionych w art. 300 § 1 i 2 k.k. zawiera całe spektrum możliwych zachowań zdążających do udaremnienia zaspokojenia wierzycieli.

Udaremnienie lub uszczuplenie zaspokojenia

Aby działania podejmowane przez dłużnika względem swojego majątku mogły zostać zakwalifikowane jako przestępstwa, ich skutkiem musi być uszczuplenie lub udaremnienie zaspokojenia wierzyciela. Przez udaremnienie należy rozumieć sytuację, gdy wierzyciel nie zostanie zaspokojony w ogóle, nawet w najmniejszym stopniu. Skierowanie egzekucji do majątku dłużnika nie doprowadzi w takim przypadku do zaspokojenia wierzyciela. Do uszczuplenia dojedzie natomiast wtedy, gdy wierzyciel zostanie zaspokojony jedynie w części, przy czym bez znaczenia pozostaje wielkość tego zaspokojenia.

Podejrzenie popełnienia przestępstwa

Jeżeli zatem działania podejmowane przez dłużnika odpowiadają znamionom jednego z przestępstw wskazanych w art 300 kodeksu karnego, wierzyciel powinien złożyć zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa do właściwej miejscowo prokuratury rejonowej, która przeprowadzi dochodzenie w tej sprawie. Za tego typu działania na szkodę wierzycieli dłużnikowi grozi kara pozbawienia wolności nawet do 8 lat.

Agnieszka Hervy
Kancelaria Prawna ARKANA

Arkana