Arkana Gdynia - Warszawa - Suwałki

Porady

Lubimy dzielić się wiedzą popartą długoletnią praktyką.

Wróć

Jak przedsiębiorca może zabezpieczyć swoje interesy w zakresie praw autorskich? Działalność twórcza pracowników i osób zatrudnionych na podstawie innych umów.

Nierzadko zdarza się, że podległe przedsiębiorcy osoby – pracownicy czy też osoby zatrudnione na podstawie umów cywilnoprawnych – tworzą na jego rzecz wytwory objęte prawami autorskimi. Kto wówczas posiada prawa autorskie do powstałych dzieł? Jak przedsiębiorca może się zabezpieczyć w tym zakresie i uzyskać do nich prawa autorskie?

Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia („utwór”) – tak stanowi art. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (dalej: ustawa). Z praktycznego punktu widzenia, posiadanie praw autorskich umożliwia szeroko pojęte korzystanie z danego utworu, w szczególności czerpanie z niego zysków – z tego względu ich posiadanie jest tak istotne. Co do zasady prawa autorskie przysługują twórcy danego dzieła, ustawa przewiduje jednak od tego wyjątki.

Nabycie praw autorskich do utworów stworzonych przez pracowników zatrudnionych na podstawie umowy o pracę

Jeden z wyjątków dotyczy utworów stworzonych przez pracowników i wyrażony jest w art. 12 wspomnianej wyżej ustawy. Zgodnie z tym przepisem, jeżeli ustawa lub umowa o pracę nie stanowią inaczej, autorskie prawa majątkowej do utworów stworzonych przez pracownika w wyniku wykonywania przez niego obowiązków ze stosunku pracy, przechodzą na pracodawcę z chwilą przyjęcia utworu. Przyjmuje się, że takie „przyjęcie” może zostać wyrażone nawet w formie ustnej aprobaty pracodawcy dla powstałego dzieła. Nabycie praw następuje w granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron. Dobrze, by wyznaczony pracownikowi zakres obowiązków ze stosunku pracy odnosił się w swej treści do twórczej działalności pracownika. Wówczas, przy spełnieniu ustawowych warunków, autorskie prawa majątkowe do utworu stworzonego przez pracownika przejdą na jego pracodawcę z mocy prawa. 

Przeniesienie praw autorskich do utworów stworzonych przez osoby zatrudnione na podstawie innych umów

Odmiennie natomiast kształtuje się kwestia nabycia praw autorskich do dzieł powstałych w wyniku aktywności osób zatrudnionych na podstawie innego rodzaju umów, niż umowy o pracę. Majątkowe prawa autorskie do utworów powstałych z rąk innych osób podległych przedsiębiorcy, na przykład zleceniobiorców czy wolontariuszy – w braku odmiennych postanowień umownych – pozostają przy twórcy. W takiej sytuacji, przedsiębiorca winien zawrzeć z daną osobą umowę o przeniesienie praw autorskich do dzieła, którym jest zainteresowany, bądź uzyskać stosowną licencję.

Tego typu umowy winny spełniać kilka ustawowych wymogów, między innymi powinny określać zakres i sposób, w jakim możliwe będzie korzystanie z utworu, tak zwane „pola eksploatacji”. Przeniesienie praw autorskich czy udzielenie licencji może nastąpić za wynagrodzeniem lub nieodpłatnie, jeżeli jednak z umowy nie wynika, że przeniesienie autorskich praw majątkowych lub udzielenie licencji nastąpiło nieodpłatnie, twórcy przysługuje prawo do wynagrodzenia. Umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych oraz umowa licencyjna o ile jest wyłączna, wymagają dla swej ważności formy pisemnej.

Co istotne, ustawa przewiduje nieważność tego typu umów w części dotyczącej wszystkich utworów lub wszystkich utworów określonego rodzaju tego samego twórcy mających powstać w przyszłości. Oznacza to, że nie możemy ważnie zawrzeć umowy odnoszącej się do wszystkich jeszcze niepowstałych utworów danego twórcy lub gdy utwory te określone są jedynie rodzajowo, np. „wszystkie obrazy marynistyczne”. Przepis ten zabezpiecza interesy twórców, uniemożliwiając nieograniczone eksploatowanie ich przyszłej twórczości. Dla przykładu nieważny będzie zapis umowny, wskazujący że zleceniodawca nabywa autorskie prawa majątkowe do wszystkich utworów zleceniobiorcy powstałych w trakcie trwania umowy zlecenia.

 Twórcza praca zbiorowa

Często zdarza się, że dzieło powstaje wspólnie, z rąk kilku osób – jak wówczas rozkładają się prawa autorskie? Zgodnie z art. 9 ust. 1 wspomnianej ustawy, współtwórcom przysługuje prawo autorskie wspólnie i domniemywa się, że wielkości ich udziałów są równe. Zatem co do zasady, współtwórcom przysługiwać będzie taka sama część ułamkowa praw autorskich do powstałego dzieła. Na żądanie któregokolwiek z twórców, sąd może inaczej określić wielkość udziałów w prawie autorskim, na podstawie wkładów pracy twórczej poszczególnych osób.

Osoba zainteresowana nabyciem praw autorskich do całości dzieła stworzonego przez kilka osób, winna zatem zadbać, by nabyć te prawa od każdego z współtwórców.

 Nie wszystko co powstaje, jest „utworem”

W praktyce warto pamiętać, że nie wszystko co zostanie stworzone przez człowieka uznaje się za „utwór” objęty prawami autorskimi. Kwestią rozstrzygającą czy coś jest „utworem” czy nie, będzie najczęściej wskazany w ustawowej definicji „indywidualny charakter” powstałego dzieła – czyli jak bardzo jest ono charakterystyczne i twórcze, a nie stanowi powielenia ogólnych standardów w danej dziedzinie. Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych wskazuje, by za przedmiot prawa autorskiego uznawać w szczególności utwory plastyczne, muzyczne, audiowizualne, literackie, architektoniczne czy naukowe. Nie jest to jednak katalog zamknięty, a ocena twórczego charakteru danego wytworu każdorazowo wymaga indywidualnego podejścia.

aplikant radowski Agnieszka Hervy                                                                                                                             
Kancelaria Prawna ARKANA


Arkana